این مقاله که قسمت دوم از موضوع پدیده فرار مغزهاست، با نگرش بر منشأ و ریشههای این پدیده تدوین شده است. در مقاله اول به تاریخچه این پدیده پرداخته شد و سپس، تقسیمبندی پدیده فرار مغزها بر اساس دوران تاریخی آن به سه دوره قبل از انقلاب (پادشاهی)، دوران انقلاب و بحران و دوران تثبیت و آرامش نسبی تقسیم و آمار مهاجرت در هریک از این دورهها بررسی شد. در مقاله حاضر سعی شده است نظرهای صاحبنظران در زمینه علل مهاجرت نیروهای کارآمد و نخبه جمع آوری و بررسی شود. از آنجا که نظرها متفاوت هستند و هر شخص یا سازمان و نهادی از دیدگاه تخصصی خود همانند دیدگاههای جامعه شناسی، اقتصاد ، سیاسی، فرهنگی، حقوقی و غیره به این موضوع پرداخته است، تلاش شد تا با کمک استادان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی یک نظر سنجی از فرهیختگان و دانشگاهیان کشور بر اساس طرح سؤالهایی در خصوص انگیزههای مهاجرت صورت گیرد. سپس، نتایج به دست آمده در کنار آمار کشورهای خارجی تحلیل و دسته بندی شد، به گونهای که مجموعه عوامل و انگیزههای ارائه شده در پژوهش حاضر بتواند برای تبدیل فرار مغرها به گردش مغزها مورد استفاده دولتمردان و دستاندرکاران این موضوع قرار گیرد.
This paper is the second part of a research project on the brain drain phenomenon in Iran with the emphasis on its causes and roots. In the first paper, the history of brain drain was explained on the basis of 3 ages: I) Kingship age II) Revolution age, and III) Relative relaxation age. In addition the brain drain growth rate in each age was mentioned. In this part the reason and factors affecting the promotion of experts and graduated student’s migration to overseas are evaluated based on the information collected from many experts, university academic staffs, research workers and sociologists. The results show that the brain drain phenomenon in our country is real, highly serious and adversely affects our national economics growth rate. Several suggestions are presented in order to convert brain drain to brain circulation.