برگرفته از:   اساسنامه اخلاق پژوهش در انتشار ات علمی

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران

 

(فصلنامه آموزش  مهندسی ایران همچنین از اصول اخلاقی  Publication Ethics برگرفته از مؤسسه Committee on Publication Ethics ( COPE)  (که در بخش انگلیسی وبگاه مندرج شده و از بسیاری موارد مشابه اساسنامه اخلاق پروهش  که در ذیل آمده است پیروی می نماید)

توجه: فصلنامه آموزش مهندسی ایران عضو موسسه(COPE)  نمی باشد

 

شرح مسئولیت انتشار در بخش وظایف سردبیر آمده است.

فصل اول: شرایط نویسندگی مقاله

Duties and Responsibilities of Authors

ماده 1-1: فردی نویسنده یک مقاله محسوب میشود که چهار شرط زیر را به طور همزمان دارا باشید. شرط های 1و 2دارای زیرمجموعه هایی هستند که بین آنها عبارت "یا" وجود دارد که نشان دهنده این امر است که دارا بودن هر یک از آنها جهت حصول شرط های 1یا 2کفایت میکنند. بین شرط های اصلی 1تا 4عبارت "و" وجود دارد که تأکید می کنید نویسنده مقاله باید هر چهار شرط1و2و3و 4را به صورت همزمان دارا باشد:


شرط1 : فرد باید همکاری مؤثر و قابل توجهی در حداقل یکی از زیرمجموعه های زیر داشته باشد:
الف: ارا ئه ایده پژوهشی
یا
ب: طراحی مطالعه
یا
ج: جمع آوری داده ها
یا
د: آنالیز و تفسیر داده ها

شرط 2: فرد باید در نوشتن نسخه اولیه دست نوشته و یا در بازبینی و مرور نقادانه آن همکاری کند، به گونه های که متن از لحاظ محتوای علمی دستخوش تغییر و تکامل شود. واضح است افرادی واجد این شرط میشوند که صلاحیت علمی لازم برای مرور نقادانه را بر اساس تجربه علمی و سابقه تحصیلی یا کاری خود داشته باشند.

شرط 3: فرد باید نسخه ی نهایی دست نوشته را قبل از انتشار مطالعه و آن را تأیید کرده باشد.

شرط 4: باید مسؤولیت پاسخگویی در مقابل کلیه جنبه های انجام پژوهش منجر به مقاله از جمله مسؤولیت رعایت دستورالعمل ها و راهنماهای عمومی و اختصاصی اخلاق در پژوهش در طراحی، انجام و انتشار مقاله را بپذیرد، به گونه ای که بتواند به کلیه ی سؤال های مطرح شده در مورد صحت محتوای پژوهش و نوشتار آن پاسخ دهد. فرد باید یا خود مراحل گوناگون کار را با رعایت استانداردهای علمی، فنی و اخلاقی انجام داده باشد و یا از درستکاری و توانمندی علمی کسانی که مراحل مختلف کار را انجام داده اند اطمینان خاطر داشته باشد.


تبصره 1: حذف نام فرد یا افرادی که شرایط چهارگانه نویسندگی مقاله را دارا باشند از لیست نویسندگان (نویسنده پنهان) ممنوع است.
تبصره 2 :اضافه کردن نام فرد یا افرادی که شرایط چهارگانه نویسندگی را دارا نیستند، در لیست نویسندگان (نویسنده مهمان)ممنوع است.
تبصره 3: از کلیه افرادی که در حمایت، طراحی، اجرا، نوشتن یا سایر مراحل تحقیق و پژوهش همکاری داشته اند ولی همه ی چهار شرط لازم جهت نویسندگی را دارا نمی باشند، باید در قسمت "تقدیر و تشکر" مقاله سپاسگزاری­­ شود.

ماده 2-1:نویسنده طرف مکاتبه (که اصطلاحاً نویسنده مسئول نامیده می شود) یکی از نویسندگان دست نوشته است که به دلیل جایگاه علمی و نقش خود در مطالعه (برای مثال، مجری اصلی طرح یا استاد راهنمای اول پایان­نامه) از سوی سایر نویسندگان، مسئولیت مکاتبات و پاسخگویی به ابهامات و ایرادات مطرح شده در مورد دست نوشته یا مقاله و انتقال نظرات و مکاتبات مهم به سایر نویسندگان و تنظیم روابط بین نویسندگان را بعهده دارد.

  تبصره 1: به کار بردن عنوان نویسنده مسئول به این مفهوم نیست که نویسنده طرف مکاتبه به تنهایی مسئول صحت پژوهش و گزارش آن است. این مسؤولیت به عهده تک تک نویسندگان می باشد.

  ماده 3-1:ترتیب نام ها در بخش نویسندگان مقاله براساس میزان مشارکت هریک از افراد و از طریق توافق جمعی آنان مشخص میشود و عواملی مانند رتبه دانشگاهی افراد، جایگاه علمی، شهرت ملی و بین المللی نویسندگان نقشی در ترتیب نامها نخواهد داشت.

تبصره 1:لازم است نویسنده، وابستگی سازمانی خود را به موسسه های که در زمان ارسال دست نوشته در آن فعالیت دارد، اعلام کند حتی اگر در فاصله زمانی انجام پژوهش یا ارسال دست نوشته، وابستگی سازمانی پژوهشگر تغییرکرده باشد. در صورتیکه نویسنده به مؤسسه محل انجام پژوهش تعهدی مبنی بر استفاده از وابستگی زمان انجام پژوهش داشته باشد، لازم است هر دو وابستگی نویسنده ذکر.
تبصره 2:لازم است اعضای هیات علمی و پژوهشگران دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی در هنگام ذکر وابستگی سازمانی وآدرس خود در مقالات، حتی المقدور از پست الکترونیک دانشگاهی و رسمی استفاده کنند.


فصل دوم: مصادیق تخلف در انتشار مقاله

ماده 1-2 هرگونه انحراف از اصول اخلاقی پذیرفته شده در نگارش متن آثار علمی و پژوهشی، از جمله ساختن (جعل) داده ها شامل ارا ئه نتایجی که مبتنی بر یک پژوهش واقعی نیستند، دستکاری داده های حاصل از پژوهش شامل اجتناب از ذکر برخی یافته های پژوهش به ویژه در مورد عوارض نامطلوب درکارآزمائی های و یا دستکاری در تصاویر و سرقت معنوی یا ادبی، فریبکاری محسوب میشود و مصداق تخلف پژوهشی میباشد.


ماده 2-2: سرقت معنوی عبارت است از استفاده از تمامی یا قسمتی از مطالب یا ایدههای منتشرشده یا منتشرنشده ی فرد یا افراد دیگر بدون ذکر منبع به روش مناسب یا عدم کسب اجازه از مالک معنوی در موارد ضروری.


ماده 3-2: استفاده از اصل یا ترجمه ­ی متن منتشرشده­ ی دیگران در دست نوشته، باید بر طبق ضوابط زیر انجام شود:
1-صورت استفاده از شکل، جدول، پرسشنامه و یا بخش قابل توجهی از متن مورد نظر یا ترجمه ی آن، به صورت آوردن عین آن متن، باید علاوه بر آوردن متن در داخل گیومه و ذکر منبع، از مالک معنوی متن اولیه اجازه کتبی اخذ شود.


2-درصورت استفاده از بخش جز یی از متن مورد نظر یا ترجمه ی آن، به صورت آوردن عین آن متن، باید متن مورد نظر در داخل گیومه آورده شود و منبع آن ذکر شود.


3-درصورت استفاده از متن مورد نظر یا ترجمه ی آن به صورت نقل به مضمون، جمع بندی، نتیجه گیری یا برداشت ایده، باید منبع آن ذکر شود. نقل به مضمون نباید به گونه ای باشد که با منظور نویسنده(گان) اصلی و روح کلیه نوشته ی آنها منافات داشته باشد.


تبصره 1: ارجاع در نوشتن مقاله باید بر اساس موازین علمی باشد و هرگونه ارجاع غیر ضروری به خود و یا دیگران به قصد بالا بردن تعداد ارجاعات نادرست میباشد.


ماده 4-2: دستکاری در تصاویر که به معنای هرنوع دستکاری انواع نتایج حاصل از آزمایشگاه ها  و غیره است و منجربه فریب خوانندگان ازطریق نمایش تصاویر غیر واقعی میشود، مصداق فریبکاری تلقی شده و تخلف پژوهشی به حساب میآید.

ماده5-2: ارسال و انتشار همپوشان دست نوشته ها در یک مجله یا مجلات مختلف ممنوع است و تخلف پژوهشی محسوب می شود.

تبصره1: ارسال دست نوشته های که حاوی حجم قابل توجهی از اطلاعات یک مقاله ی منتشر شده یا در حال بررسی باشد، برای بررسی جهت انتشار به عنوان مقاله ی پژوهشی جدید نادرست است، حتی اگر به مقاله ی قبلی ارجاع داده باشد و یا مقاله ی قبلی به نویسنده(گان) همین دست نوشته تعلق داشته باشد.

تبصره 2:تغییرات مختصر در ترتیب نام نویسندگان یا در عنوان مقاله یا در خلاصه مقاله نیز مجوز چاپ مجدد مقاله نمی باشد.

ماده 6-2:تعارض منافع عبارت است از وجود هرگونه منفعت مالی و غیرمالی که احتمال دارد نویسنده (گان) را در اظهارصادقانه ی نظر خود تحت تأثیر قرار دهد. اگر چه وجود تعارض منافع به خودی خود ایرادی اخلاقی برای یک مقاله محسوب نمیشود، اما نویسنده(گان) یک مقاله باید هرگونه تعارض منافع خود را که از نگاه مخاطبین پوشیده است به جز موارد بدیهی، درمتن یا انتهای متن مقاله به طور شفاف اعلام کنند. از جمله این موارد معرفی شفاف منابع تأمین هزینه های پژوهش و نگارش مقاله توسط نویسنده(گان) میباشد.

 

تعهدات نویسنده مسئول:

نویسنده مسئول باید هنگام بارگذاری مقاله فرم های زیر را تکمیل، امضا و ارائه دهد:

1-فرم تعهدات اخلاقی انتشار مقاله

2-فرم تعارض منافع

    

فصل سوم: اصول اخلاقی سردبیری و داوری

سردبیر کلیه مقالات دریافتی را ابتدا با استفاده از نرم افزار های  همیاب یاهمانند جو و یا سایر نرم افزار ها در شبکه انترنت برای شناخت اصالت مقاله، عدم انتشار قبلی، همپوشانی با سایر مقالات و سایر تخلفات که در ذیل آمده بررسی و تصمیم مقتضی (که در ادامه مندرج شده است)اتخاذ می نماید.

 

1-وظایف سردبیر یا دبیر

Duties and Responsibilities of Editors

ماده 1-3:سردبیر باید علاوه بر اطمینان از کیفیت علمی دست نوشته های واصله که از روش های گوناگونی به ویژه مرور همتایان و کسب مشاوره از شورای سردبیری حاصل میشود، نسبت به رعایت استانداردهای اخلاقی در مطالبی که منتشر می شوداطمینان کافی داشته باشد.

ماده 2-3:سردبیر موظف است تمام تلاش خود را جهت اطمینان از صحت اخلاقی مطالب در دست چاپ، از جمله پایبندی پژوهشگران باید دستورالعمل های عمومی و اختصاصی اخلاق در پژوهش را رعایت نمایند.

 ماده 3-3:سردبیر میتواند راساً یا بر اساس گزارشهایی که دریافت میکند، وقوع احتمالی تخلفات پژوهشی و فریبکاری را دردست نوشته های دریافتی بررسی نماید و در صورت وجود احتمال وقوع تخلف پژوهشی و فریبکاری، موظف است ضمن دادن اطلاع به ارسال کننده(گان) و نیز همه ی نویسندگان دستنوشته از آنها بخواهد که در مورد موضوع توضیح دهند.


ماده 4-3:در صورتیکه وقوع تخلف پژوهشی برای سردبیر محرز شود، سردبیر میتواند ضمن بررسی سایر مقالات نویسنده(گان) یا ارسال کننده(گان) احتمالی که در آن نشریه منتشر شده یا دردست بررسی است، متناسب با شدت تخلف احراز شده، یک یا چند مورد از اقدامات شامل خودداری از انتشار مقاله در صورتی که مقاله منتشر نشده و در دست بررسی باشد، خارج کردن مقاله چاپ شده از مجله با ذکر دلیل خارج کردن مقاله به نحوی که سابقه خارج شدن مقاله در دسترس عموم باشداقدام نماید.

ماده 5-3:سردبیر مسؤول است که دست نوشته های واصله برای چاپ را، به نحو منصفانه و بی طرفانه و تنها با توجه به ویژگیهای علمی و فنی از جمله اهمیت موضوع، نوآوری، شفافیت، اعتبار و میزان تطابق مقالات با اهداف و دورنمای مجله، بررسی، انتخاب و اولویت بندی نماید و عوامل غیرمرتبط نباید دراین امر تأثیری داشته باشند.

تبصره1: تغییر اسامی نویسندگان مقالات بعد از ارسال دست نوشته به مجلات و شروع مراحل داوری امکان پذیر نیست.

ماده6-3: سردبیر یا هیات تحریریه باید فرد یا افرادی را برای داوری هر دست نوشته انتخاب کند که تا حد ممکن در زمینه ی علمی مربوطه توانا و مجرب باشند. داور(ان) انتخاب شده باید حتی المقدور فاقد تعارض منافع شناخته شده در زمینه ی دست نوشته ی مورد داوری باشد.

ماده 7-3: سردبیر موظف است اطلاعات کافی در مورد روند کار مجله و هرآنچه که از اعضاء هیات تحریریه و داوران انتظاردارد را در اختیار آنها قرار دهد و نیاز به رازداری و محرمانگی اطلاعات مقالات ارسال شده را به آنها تاکید و یادآوری کنید و ترتیبی اتخاذ کند که آگاهی آنها در مورد سیاستهای مجله به روز باشد.

2-وظایف داور

Duties and Responsibilities of Reviewers

ماده 8-3: فردی که داوری یک دست نوشته ی ارجاع شده از سوی یک مجله را قبول میکند، باید داوری خود رابه صورت بیطرفانه و تنها براساس ویژگیهای علمی و فنی دست نوشته به انجام برساند و نباید تحت تأثیر روابط شخصی خود بانویسنده(گان) دست نوشته یا سایر عوامل نامربوط قرار بگیرد.

ماده 9-3: فردی که داوری یک دست نوشته به او پیشنهاد میشود، در صورت وجود هر گونه تعارض منافم، میتوانید ازپذیرش آن دست نوشته برای داوری امتناع کند؛ در غیر اینصورت، باید تعارض منافع خود را به طور واضح به اطلاع سردبیر مجله برساند

ماده 10-3: داوران باید مقالاتی را برای داوری بپذیرند که درآن حیطه تبحر داشته باشند. چنانکه فردی که یک دست نوشته رابرای داوری پذیرفته است، خود را واجد صلاحیت علمی یا فنی لازم برای داوری دقیق تمامی یا بخشی از آن دست نوشته نداند، باید مراتب را به اطلاع سردبیر مجله برساند.

ماده 11-3: دست نوشته های که برای داوری ارسال میشود، باید از سوی داور نیز به عنوان یک میتن محرمانه تلقی شود واطلاعات مربوط یا مندرج در آن با هیچ فرد دیگری در میان گذاشته نشود. داور مجاز نیست از دست نوشته ی مورد داوری برای هیچ مقصود دیگری به جز داوری استفاده کند و لازم است بعد از پایان داوری از نگهداری دست نوشته به هر شکل، اجتناب کند.
تبصره 1:داوران و نویسنده(گان) دست نوشته باید از برقراری ارتباط با یکدیگر (در رابطه با داوری آن دست نوشته) در طول فرآیند داوری امتناع کنند. در صورتیکه داور، مشورت با فرد دیگری را برای داوری ضروری بدانید و ایین مشورت متضمن افشای مطالب مندرج در مقاله باشد، این کار تنها با کسب اجازه از سردبیر مجله قابل انجام است.

ماده 12-3: در داوری ، داور باید به نقاط قوت و ضعف دست نوشته توجه کند و در صورت امکان راهکارهایی را برای رفع اشکالات موجود به نویسنده(گان) توصیه کند. این کار باید با رعایت احترام به استقلال فکری نویسنده(گان) به انجام برسد.
ماده 13-3:داور در صورت پذیرش یک دست نوشته برای داوری ، باید این کار را در مهلت اعلام شده از سوی سردبیر مجله به انجام برساند.

تبصره: در صورتی که مهلت اعلام شده از سوی سردبیر مجله برای داوری مناسب نیست، داور باید از پذیرش داوری آن دست نوشته امتناع کند یا در مورد مهلت دیگری با سردبیر مجله به توافق برسد.

ماده 14-3:داور باید علاوه بر بررسی های علمی و فنی در داوری، هر گونه عدم رعایت مفاد این راهنما را نیز به اطلاع سردبیر برساند.


3-سایر مسئولیت های سردبیر

ماده 15-3: لازم است سردبیر در مورد مقالات چاپ شده، اجازه انتقاد و چاپ نامه های انتقادی را به خوانندگان مجله بدهد.
ماده 16-3: سردبیر باید نسبت به شکایت های واصله از روند اجرا یا سایر مراحل کار در دفتر مجله پاسخگو بوده و امکان بررسی آن شکایت را فراهم کند.

ماده 17-3: سردبیر باید سیاست های مشخصی جهت مدیریت هرگونه تعارض منافع مربوط به خود،کارمندان، نویسندگان،داوران و اعضاء هیات تحریریه داشته باشد.

تبصره: نباید در بیش از 20درصد مقالات هر مجله، سردبیر و اعضای هیات تحریریه ومسئولین مجله نقش داشته باشند.

اصول شفافیت انتشار (Principles of Transparency) در بخش فرایند داوری آمده است.

 

4-موارد نقض اصول اخلاقی

 Violation of Publication Ethics

نقض اصول اخلاقی با استفاده از جستجو در انترنت و  نرم افرار همیاب انجام میشود.نویسندگان میتوانند از نرم افزار های

www.ithenticate.com/search) Ithenticate, CrossCheck ) استفاده نمایند.

 اهم موارد تخلف شامل موارد ذیل است:

1-داده سازی و یا ارایه داده های نادرست

2-ارسال مقاله همزان برای دو یا چند مجله

3-انتشار دوباره مقاله

4-انتشار مطالب نادرست و بی ربط

5-نادرست بودن و یا ذکر نام نویسندگانی که مشارکت در تهیه مقاله نداشته اند

6-اضافه  نمودن مراجعی که اتباط با مقاله نداشته و فقط برای ازدیاد مراجع ذکر می شوند

7-تحریم: در صورتی که هریک از موارد فوق مشخص شود بلافاصله مقاله رد و اقدامات متعددی برای جلوگیری از انتشار مقالات این نویسندگان در سایر مجلات و برای 36 ماه عضویت در هیات تحریریه مجلات اتخاذ می شود.

 

5-شیوه رسیدگی به تخلف

Handling Cases of Misconduct

  • تهیه کلیه مدارک و مستندات تخلف و ارایه آن به نویسنده همراه با یک نامه جهت پاسخ گویی
  • اگر نویسنده پاسخ لارم نداد معلوم میشود که خطای اخلاقی انجام گرفته و مراتب در کمیته انتشاراتی مطرح که ایا مدارک کافی است که اقدام جدی برای عدم پذیرش مفالان ایشان صورت گیرد؟
  • اگر مورد خیلی جدی نباشد سردبیر به نویسنده اعلام تا در یک نامه از اشتباه انجام شده پوزش خواسته و در صورت چاپ مقاله، نامه در مجله منتشر شود
  • به نویسنده مسئول مراتب اعلام وتمام مقالاتی که ایشان در آن مشارکت داشته باشند عدم پذیرش داده میشود
  • نویسنده از داوری مقالات نشریه و عضویت در هیات تحریریه مجله ممنوع خواهد شد. نشریه مجاز است اقدامات بیشتر بعمل آورد
  • در موارد خیلی جدی نشریه به موسسه محل کار نویسند اطلاع داده و انرا برای 5 سال از ارسال مقاله به نشریه محروم میکند
  • در موارد خیلی جدی از تخلف مقاله باطل و مراتب در نشریه چاپ وبه نسخه آن لاین مقاله با ذکر تاریخ روی مقال آورده می شود