نوع مقاله : مقاله علمی - پژوهشی

نویسنده

• یوسف یاسی

استادیار سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران

چکیده

 در کتاب الحیل به بیان و طراحی مهندسی دستگاهها و ظروفی اقدام شده که از منظر دانش مهندسی هر یک در نوع خود بی¬نظیر و شگفت انگیز است. برخی از این ظروف و دستگاهها از نظر طراحی و سازکار توانایی و قابلیت تفکیک مایعات را بر مبنای گرانروشان دارند و بعضی دیگر مایعات را بر اساس چگالیشان جدا ¬کنند. الحیل عنوان کتابی است که آن را در قرن سوم هجری در شهر بغداد احمد بن موسی به رشته تحریر در آورد. احمد بن موسی یکی از سه فرزند موسی بن شاکر خراسانی است که در تاریخ علم و دانش به "بنو موسی (فرزندان موسی)" مشهورند. وی از زمره دانشمندان برجسته ایرانی پس از اسلام است . از وی اختراعات و ابداعات زیادی در زمینه علم مکانیک بجا مانده است که شرح آنها در نسخ خطی کتاب الحیل بیان شده است. طراحی مجدد، بازسازی و آزمودن مکانیزمهای به کار رفته در طراحی این ظروف در قالب طرحی پژوهشی با عنوان "طراحی و ساخت فناوریهای دانشمندان قدیم ایران" در پژوهشکده مکانیک سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی ایران اجرا شده است. در این مقاله مکانیزمهای به کار رفته در این ظروف و بیان عملکرد آنها از دیدگاه مهندسی امروز و ارزیابی چگونگی فرایند طراحی آنها بررسی شده است. در فرایند طراحی این ظروف همانند بیشتر طرحهای ارائه شده در کتاب الحیل نوعی تفکر تکاملی مشاهده می¬شود که با پیروی از این تفکر برخی از این ظروف از مکانیزم ظروف دیگر بهره جسته و در جهت تکامل عملکرد آنها مکانیزم یا مکانیزمهای دیگری نیز به آنها افزوده شده است. در نهایت، نمونه¬های بازسازی شده آزمایش شدند و نتایج به دست آمده از آزمونها بیانگر آن است که عملکرد آنها با آنچه در کتاب الحیل قید شده است، هماهنگ است. از جمله یافته¬های مهم این طرح می¬توان از طراحی مکانیزمهایی نام برد که قادرند تا در عین سادگی، مایعات را بر اساس چگالی یا گرانروی شان به طور مجزا یا حتی در برخی از ظروف به طور همزمان از یکدیگر تفکیک و از مجرایی مشخص به بیرون از ظرف هدایت کنند. با توسعه بهنگام این مکانیزمها می¬توان از آنها در آموزش مهندسی و در صنعت امروز بهره گرفت.

کلیدواژه‌ها

• کتاب الحیل
• احمد بن موسی بن شاکر خراسانی
• بنو موسی
• تفکیک سیالات
• گرانروی
• چگالی

عنوان مقاله [English]

Reconstruction and Performance Appraisal of Liquid Separating Jars of the Book Al-Hiyal from 850 A.C

نویسنده [English]

• Yousef Yassi

Professor, Iranian Research Organization for Science and Technology IROST

چکیده [English]

 Ahmad ibn Musa ibn Shakir Khurasani is one of the greatest Iranian scientists of the ninth century A.C. He worked on mechanical, hydraulic and pneumatic designs and devices. He presented his works in a book titled "Kitab Al-hiyal" .The book was originally written in Arabic in Baghdad, around 850 A.C. To revitalize the old Iranian culture in its scientific and technological sense, the Iranian Research Organization for Science and Technology (IROST) in conjunction with the Museum of Iranian Science and Technologies decided to under take a research project to establish an understanding of his works along with manufacturing , their working samples . The project was proposed and carried out by the Mechanical Engineering Research Center at IROST. A part of this work covered mechanisms and systems of separating liquids on the bases of their densities or viscosities. This paper provides an introductory and technically comparative view of these historical technological masterpieces. More details of design process of various mechanism are discussed in the article.

کلیدواژه‌ها [English]

• Banu Musa
• Ahmad ibn Musa
• Jar
• Al Hiyal
• separating liquids
• magic jar